Davada Yetkili Mahkeme

HMK Yetki Kuralları

Açılacak davalarda hangi mahkemenin yetkili olduğu konusu Hukuk Mahkemeleri Kanunu’nda düzenlenmiştir. Bazı davalarda yetki kuralı, kamu düzenindendir. Bu durumlarda davanın yetkili mahkemede açılıp açılmadığı, itiraz olmasa bile resen gözetilir. Kanunda sayılan bu davalar dışında yetki kuralı kendiliğinden gözetilmez. Ancak taraflardan birisinin süresi içerisindeki itirazı üzerine yetkisizlik kararı verilebilir.

Davalarda Genel Yetkili Mahkeme

Genel yetki kuralı HMK 6. Maddesinde düzenleniştir.

(1) Genel yetkili mahkeme, davalı gerçek veya tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesidir.
(2)Yerleşim yeri, 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medenî Kanunu hükümlerine göre belirlenir.

(HMK m.6)

Genel yetkili mahkeme, davalı tarafın yerleşim yeri mahkemeleridir. Görüldüğü gibi, düzenlemede resmi ikametgah değil, yerleşim yerini dikkate alınmıştır.

Medeni Kanun 19. maddesinde kişilerin yerleşim yeri “bir kimsenin sürekli kalma niyetiyle oturduğu yer” şeklinde tanımlanmıştır. Bu tanım uyarınca, kişinin yerleşim yeri ile resmi ikametgahı her zaman aynı olmayabilir. Örneğin, ayrı yaşama hakkına sahip eşin, ikamet kaydı, müşterek hanenin bulunduğu yerde olmakla birlikte, kendisi başka bir şehre yerleşmişse, bu şehirde boşanma davası açabilir.

Açılacak dava ile ilgili kanunda özel bir düzenleme yoksa, HMK 6. maddesine göre dava genel yetkili mahkemede görülür.

Birden Fazla Davalı Varsa Yetkili Mahkeme

Davada birden fazla davalı varsa, dava bunlardan birisinin yerleşim yeri mahkemesinde açılabilir.

Davalı birden fazla ise dava, bunlardan birinin yerleşim yeri mahkemesinde açılabilir. Ancak, dava sebebine göre kanunda, davalıların tamamı hakkında ortak yetkiyi taşıyan bir mahkeme belirtilmişse, davaya o yer mahkemesinde bakılır.

(HMK m.7/1)

Ancak kanun, bu yetki kuralının kötüye kullanımı halinde, ilgili davalıya itiraz hakkı tanımıştır. Davalının itirazı haklı görüşürse, kendisi hakkındaki dava ayrılarak, yetkisizlik kararı verilir.

Birden fazla davalının bulunduğu hâllerde, davanın, davalılardan birini sırf kendi yerleşim yeri mahkemesinden başka bir mahkemeye getirmek amacıyla açıldığı, deliller veya belirtilerle anlaşılırsa, mahkeme, ilgili davalının itirazı üzerine, onun hakkındaki davayı ayırarak yetkisizlik kararı verir.

(HMK m.7/2)

Geçici Yerleşim Yerinde Bulunanlara Karşı Davalarda Yetki

İşi, görevi veya eğitimi için, asıl yerleşim yeri dışında bulunanlar hakkında açılacak davalarda, bulundukları yer mahkemesi de yetkilidir. Ancak bu yetki kuralının uygulanabilmesi için, geçici olarak bulundukları yerde uzun süre kalacak olmaları şarttır.

Memur, işçi, öğrenci, asker gibi, bir yerde geçici olarak oturanlara karşı açılacak alacak veya taşınır mal davaları için, orada bulunmaları uzunca bir süre devam edebilecekse, bulundukları yer mahkemesi de yetkilidir.

(HMK m.8)

Kanunun bu düzenlemesi, genel yetkili mahkemenin yetkisini ortadan kaldırmaz. Davacı dilerse bu kişilere karşı davasını, asıl yerleşim yerinde de açabilir. Bu konuda davacının bir tercih hakkı bulunmaktadır.

Türkiye’de Yerleşim Yeri Olmayanlara Karşı Nerede Dava Açılır?

Türkiye’de yerleşim yeri olmayanlara karşı davalarda yetki HMK 9. maddesinde düzenlenmiştir.

Türkiye’de yerleşim yeri bulunmayanlar hakkında genel yetkili mahkeme, davalının Türkiye’deki mutad meskeninin bulunduğu yer mahkemesidir. Ancak, diğer özel yetki hâlleri saklı kalmak üzere, malvarlığı haklarına ilişkin dava, uyuşmazlık konusu malvarlığı unsurunun bulunduğu yerde de açılabilir.

(HMK m.9)

Madde düzenlemesinde yer alan mutat mesken kavramı önem arz etmektedir. Yargı kararlarına göre mutat mesken; kişinin Türkiye’de bulunduğu sürelerde yaşadığı, sosyal çevresinin bulunduğu yer olarak tanımlanmaktadır.

Madde düzenlemesinin devamında, malvarlığı haklarına ilişkin davaların, dava konusunun bulunduğu yerdeki mahkemelerde açılabileceği düzenlenmiştir.

Yurtdışında yaşayan Türk vatandaşlarının açacağı veya onlara karşı açılacak davalarda Milletlerarası Özel Hukuk Usulü Kanunu 41. maddesini de dikkate almak gerekir. Bu düzenlemeye göre Türk vatandaşlarının kişi hallerine ilişkin davalarda;

• Kanunlarda özel yetki hükümleri varsa bu hükümlere göre belirlenecek yer mahkemeleri,
• Böyle bir düzenleme yoksa ilgilinin Türkiye’de yaşadığı yer mahkemesi,
• Halihazırda sakin olduğu yer bulunmuyorsa, Türkiye’deki son yerleşim yeri mahkemesi,
• Son yerleşim yeri de bulunmuyorsa Ankara, İstanbul veya İzmir şehirlerinden birinde bulunan mahkemeler yetkilidir.

Özel Yetkili Mahkemeler

Sözleşmeden Doğan Davalarda Yetki

Sözleşmeden doğan davalar, sözleşmenin ifa edileceği yer mahkemesinde de açılabilir. Kanunun bu düzenlemesi, genel yetki kuralını ortadan kaldıran bir düzenleme değildir. Sözleşmeden kaynaklanan uyuşmazlıklara ilişkin davarda, davalının yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir. Davacı davasını bu mahkemelerden birisinde açabilir.

Miras Davalarında Yetkili Mahkeme

Kanunda miras davaları için özel yetki düzenlemesi yapılmıştır. Buna göre;

• Terekenin paylaşılması, yapılan paylaşma sözleşmesine itiraz, ölüme bağlı tasarrufun iptaline ilişkin davalar ve tenkis, miras sebebiyle istihkak ve mirasçılar arasında terekenin yönetimi hakkındaki davalar ile
• Terekenin kesin paylaşımına kadar mirasçılara karşı açılacak tüm davalarda ölenin son yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkilidir.

Kanunda düzenlenen bu yetki kuralı, kesin kural olduğundan, genel yetkili mahkemelerin yetkisi ortadan kalkar ve mahkemece resen gözetilir.

Düzenleme devamına göre;

• Terekede bulunan bir mala ilişkin istihkak, terekenin yazımı ve tespiti davalarında, malın bulunduğu yer mahkemesi,
• Mirasçılık belgesinin iptali ve yeni belgenin verilmesine ilişkin davalarda, mirasçılardan her birinin oturduğu yer mahkemesi de yetkilidir.

Gayrimenkul Davalarında Yetki

Taşınmaz davalarında yetki kuralı, HMK 12. maddesinde düzenlenmiştir. Gayrimenkulün aynına, yani mülkiyet hakkına ilişkin davalarda yetki kuralı, kesin kuraldır. Dava, yetkili olmayan mahkemede görülemez.

(1) Taşınmaz üzerindeki ayni hakka ilişkin veya ayni hak sahipliğinde değişikliğe yol açabilecek davalar ile taşınmazın zilyetliğine yahut alıkoyma hakkına ilişkin davalarda, taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi kesin yetkilidir.
(2) İrtifak haklarına ilişkin davalar, üzerinde irtifak hakkı kurulan taşınmazın bulunduğu yer mahkemesinde açılır.
(3) Bu davalar, birden fazla taşınmaza ilişkinse, taşınmazlardan birinin bulunduğu yerde, diğerleri hakkında da açılabilir.

(HMK m.12)

Düzenlemeye göre, dava birden çok gayrimenkule ilişkin ise, bunlardan birisinin bulunduğu yer mahkemesi tüm gayrimenkuller için yetkili olacaktır.

İlginizi Çekebilir: Gayrimenkul Davalarında Görevli Mahkeme

Kurum ve Şirketlerin Şubelerine Karşı Davalarda Yetki

Tüzel kişiler, şirketler ile özel ve kamu kurumu niteliğindeki kurumlardır. Tüzel kişilere karşı açılacak davalarda genel kural, bunların merkezlerinin bulunduğu yerdeki mahkemelerin yetkili olmasıdır. HMK 14. madde düzenlemesine göre; bir şubenin işlemlerinden doğan davalarda, o şubenin bulunduğu yer mahkemesi de yetkilidir.

Haksız Fiil Tazminat Davalarında Yetkili Mahkeme

Kanun düzenlemesine göre haksız fiilden doğan davalarda;

• Haksız fiilin işlendiği veya
• Haksız fiil nedeniyle zararın meydana geldiği veya gelme ihtimalinin bulunduğu veya
• haksız fiilden zarar görenin yerleşim yeri mahkemeleri de yetkilidir.

HMK 16. maddesinin bu düzenlemesi genel yetki kuralını ortadan kaldırmaz. Bu tür davalar, davalının yerleşim yerinde açılabileceği gibi, davacının yerleşim yeri mahkemesinde de açılabilir. Yine haksız eylem, bu yerlerin dışında başka bir yerde meydana gelmişse, eylemin meydana geldiği veya zararın ortaya çıktığı yer mahkemeleri de yetkili olur.

Yetki Sözleşmesi

Kanunda, tacir ve tüzel kişiler arasında yetki sözleşmesi ile yetkili mahkemenin belirlenebileceği düzenlenmiştir. Bu kişiler, aralarında doğmuş veya doğabilecek uyuşmazlıklar konusunda yetki sözleşmesi ile bir veya birden çok mahkemeyi yetkili kılabilirler. Bu durumda, taraflarca aksi kararlaştırılmadıkça dava sadece sözleşmeyle belirlenen bu mahkemelerde açılır.

Yetki sözleşmesinin geçerli olabilmesi için;

• Uyuşmazlık, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği konulara ilişkin olmalı,
• Bu konuda kanunla düzenlenen kesin yetki kuralı bulunmamalı,
• Yetki sözleşmesi yazılı olmalı,
• Uyuşmazlığın kaynaklandığı hukuki ilişki belirli veya belirlenebilir olmalı,
• Yetkili kılınan mahkemeler açıkça gösterilmelidir.

Yetki itirazı Nasıl Yapılır?

Kesin yetki kuralının geçerli olduğu davalarda mahkeme yetkili olup olmadığını, dava sonuna kadar resen gözetir. Bu tür davalarda, taraflar da dava sonuna kadar yetki itirazında bulunabilir. Bunun için bir süre sınırlaması yoktur.

Yetkinin kesin olmadığı davalarda yetki itirazı ilk itirazlardandır. Bu durumda, yetki itirazı cevap dilekçesinde ileri sürülmelidir. Davalı bu süre içerisinde yetki itirazında bulunmazsa, davanın açıldığı mahkeme yetkili hale gelir. Davalı, yetki itirazında yetkili olan mahkemeyi belirtmek zorundadır. Birden fazla mahkemenin yetkili olduğu durumlarda, hangi mahkemeyi seçtiğini bildirmelidir. Aksi halde yetki itirazı dikkate alınmaz. Yetki itirazı kabul edilirse, mahkeme yetkisizlik kararı ile birlikte yetkili mahkemeyi de gösterir.

Yetkisizlik Kararı Üzerine Yapılacak İşlemler

Yetkisizlik kararının kesinleşmesinden sonra taraflardan birisinin, iki hafta içerisinde dosyanın yetkili mahkemeye gönderilmesini istemesi gerekir. Yetkisizlik kararına itiraz edilmişse, süre, itirazın reddi kararının tebliği tarihinde başlar. Talep üzerine mahkeme dosyayı yetkili mahkemeye gönderir. Dosya kendisine gönderilen mahkeme de yetkisizlik kararı verirse, dosya uyuşmazlık mahkemesine gider. Uyuşmazlık mahkemesi, hangi mahkemenin yetkili olduğuna kesin olarak karar verir.

Taraflardan birisi, süresi içerisinde başvuru yapmazsa, yetkisiz mahkeme dosyayı tekrar ele alarak, davanın açılmamış sayılmasına karar verir. Bu durumda yargılanma giderleri ve karşı vekalet ücreti davacı tarafa yüklenir.

Açılacak davada hangi mahkemenin görevli olacağına ilişkin Görevli Mahkeme başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Mersin avukat hizmetleri alanında faaliyet yürüten avukatlık büromuza, her türlü hukuki sorunda hukuki destek için ulaşabilirsiniz.