Mirasta Tenkis ve Denkleştirme (İade) Davası

Miras tenkis ve denkleştirme (iade) davaları, murisin sağlığında yaptığı işlemlere ilişkin, miras hukuku davalarıdır. Herkesin, kendi mal varlığı üzerinde sağlar arası ve ölüme bağlı tasarrufta bulunma hakkı vardır.
Ancak, ölüme bağlı tasarruflarda bu özgürlüğün sınırı, mirasta saklı paylardır.

Ölüme bağlı tasarruflar, kişinin sağlığında yaptığı ancak ölümünden sonra sonuç doğuracak  işlemlerdir. Bunların başında vasiyetname gelir. Ölüme bağlı tasarruflar, bazı şartlarda iptal edilebilir.  Ancak, iptal şartları oluşmamış, geçerli bir vasiyetnamede, hak sahibi mirasçıların saklı pay hakları ihlal edilmişse,  vasiyetnamenin iptali değil, tenkis davası yoluna başvurulur.

Mirasbırakanın sağlığında yaptığı bazı kazandırmaların terekeye iadesi ile mirasın eşit bölüşümünün sağlanması için açılacak dava ise denkleştirme (iade) davasıdır.

Tenkis Davası

Türk Medeni Kanunu 560. Maddesi’ne göre “Saklı paylarının karşılığını alamayan mirasçılar, mirasbırakanın tasarruf edebileceği kısmı aşan tasarruflarının tenkisini dava edebilirler.”

Tenkis;

• saklı pay sahibi mirasçının, saklı payının ihlali durumunda,
• diğer mirasçıların, her birinin elde ettiği tenkise tabi kazanca orantılı şekilde eksiltilerek saklı payın tamamlanmasıdır.

Tenkis davasını açma hakkı, sadece saklı pay sahibi mirasçılara aittir.

Tenkis Davasını Kimler Açabilir?

Tenkis davasını ancak saklı pay sahibi mirasçı açabilir. TMK 562. Maddesi ile, saklı pay hakkı zedelenmiş olan mirasçının, alacaklarını tahsil edememiş alacaklılarına da, aynı süre içerisinde tenkis davası açma hakkı tanımıştır. Bunun için, alacaklının elinde, mirasçı hakkında borç ödemen aciz belgesi olması ve mirasçıya tenkis davası açması için ihtarda bulunması gerekir. Mirasçı bu ihtara rağmen tenkis davasını açmazsa, alacaklı tenkis davası açabilir.

Tenkis Davası Kime Karşı Açılır? Diğer Mirasçıların Hakları:

Mirasta tenkis davası, murisin diğer yasal ve atanmış mirasçılarına karşı açılır. Mirasçıların payları oranında tenkis yoluna gidilir.

TMK m. 564’e göre; tenkisi istenen belirli bir malın bölünmesi durumunda değerinde bir azalma meydana gelecekse, aleyhine tenkis talep edilen vasiyetname alacaklısı,

• Tenkisi gereken kısmın bedelini ödeyerek vasiyet edilen malın kendisine verilmesini isteyebilir veya 
• Tenkise konu mal yerine, mirasın tasarruf edilebilir kısmının bedelini talep edebilir.

Tenkise Tabi Kazandırmalar:

Kanunen, mirasbırakanın sadece vasiyetname ile değil, ölümünden önce yaptığı bazı kazandırmalar da tenkise tabi olur. Bunlar;

1. Murisin,

• mirasçılık sıfatını kaybeden yasal mirasçıya, miras payına mahsuben yapmış olduğu sağlar arası kazandırmalar,
• geri verilmemek kaydıyla alt soyuna mal varlığı devri veya borçtan kurtarma yoluyla yaptığı kazandırmalar ya da
• alışılmışın dışında verilen çeyiz ve kuruluş sermayesi,

2. Miras haklarının ölümden önce  tasfiyesi maksadıyla yapılan kazandırmalar,

3. Murisin,

• serbestçe dönme hakkını saklı tutarak yaptığı bağışlamalar ve
• ölümünden önceki bir yıl içinde adet üzere verilen hediyeler dışında yapmış olduğu bağışlamalar,

4. Mirasbırakanın saklı pay kurallarını etkisiz kılmak amacıyla yaptığı açık olan kazandırmalardır. 

Tenkis davası açıldığı sırada, mirasın bir kısmı veya tamamı artık tenkise tabi tutulan mirasçının elinde bulunmayabilir. Bu durumda, tenkise tabi tutulan mirasçı iyi niyetli ise elinde kalan miktar ile, kötü niyetli ise tenkise tabi tutulan tüm bedel ile sorumlu olacaktır.

Tenkiste Sıra

Saklı pay hakları tamamlanıncaya kadar;

• öncelikle ölüme bağlı tasarruflar,
• bu şekilde tamamlama sağlanamazsa, murisin ölmeden önce yaptığı tasarruflar tenkise tabi tutulur.
• Sağlar arası tasarruflarda ise en yeni tarihli tasarruftan en eski tarihli tasarrufa doğru tenkis sırası izlenir. 

İlginizi Çekebilir : Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi ve Muris Muvazaası

Miras Tenkis Davası Açma Süresi

Tenkis davası açma süresi;

• saklı pay sahibi mirasçının, saklı payının zedelendiğini öğrendiği tarihten itibaren bir yıl,
• her halükarda vasiyetnamenin açılma tarihinden itibaren on yıldır.
• Vasiyetname dışındaki tasarruflar için de tenkis davası açma süresi, mirasın açılmasından itibaren on yıldır.

Denkleştirme (İade)

Denkleştirme, mirasbırakanın ölümünden önce, mirasçılarından birisi veya bir kaçına, miras haklarına mahsuben yaptığı kazandırmalar için söz konusu olur. Mirasbırakan, sağlığında bu tür bir kazanım sağlamışsa, diğer mirasçılar, bu kazancın terekeye iadesini talep edebilir. Miras payları, iade edilen değer de hesaba katılarak belirlenir. 

İade (denkleştirme)  davası açabilmek için saklı pay sahibi mirasçı olmak gerekmez. Saklı payı bulunmayan yasal mirasçı da iade davası açabilir. 

Yasal mirasçılar, mirasbırakandan miras paylarına mahsuben elde ettikleri sağlar arası karşılıksız kazandırmaları, denkleştirmeyi sağlamak için terekeye geri vermekle birbirlerine karşı yükümlüdürler.

(TMK m.669)

İadeye Tabi Tasarruflar

Mirasbırakanın yaptığı bazı tasarruflar, kanunen ve kural olarak denkleştirmeye tabidir.  Miras bırakan tarafından;

• Çeyiz veya kuruluş sermayesi vermek ya da
• Malvarlığını devretmek veya
• Borçtan kurtarmak ve benzerleri gibi karşılık almaksızın altsoyuna yapmış olduğu kazandırmalar denkleştirmeye tabidir. 

Medeni Kanuna göre, sayılan bu kazandırmaların, mirasbırakan tarafından aksi açıklanmış olmadıkça terekeye iadesi gerekir.

Yapılan kazandırma miras payını aştığı takdirde mirasçı, mirasbırakanın bunu kendisine bırakmak istediğini ispat ederse, bu fazlalık denkleştirmeye tâbi olmaz. Diğer mirasçıların tenkise ilişkin hakları saklıdır.

(TMK m. 672)

Bu türden ve miras payını aşan şekilde kazandırma yapılan mirasçı, murisin bu miktarda malı kendisine bırakmak istediğini kanıtlarsa, iade yükümü ortadan kalkar.  Bu halde denkleştirme değil, ancak saklı pay sahibi mirasçı tarafından tenkis talep edilebilir. 

Denkleştirme (İade) Davası Açma Süresi 

Denkleştirme davasında zamanaşımı süresi, mirasın taksimi tarihinden itibaren on yıldır.  İade davası açabilmek için miras bölüşümünün tamamlanmasını beklemek gerekmez. Ancak tereke taksimi gerçekleşmeden zamanaşımı süresi işlemeye başlamaz. 

Tenkis ve Denkleştirme Arasındaki Farklar

Tenkis; murisin hem ölüme bağlı (vasiyetname) hem de hayattayken yaptığı tasarruf ile saklı pay sahibi mirasçısının bu hakkını ihlal etmesi durumunda, bu ihlalin giderilmesi oranında tasarrufun iptalini sağlar. Tenkise konu kazancın tamamen değil, saklı pay ihlalini ortadan kaldıracak ölçüde iadesi istenir. Bu nedenle tenkis davası açma hakkı, sadece saklı pay sahibi mirasçılara tanınmıştır.

Denkleştirme ise, murisin sağlığında, yasal mirasçısına, miras hakkına mahsuben yaptığı kazandırmalarla ilgilidir. Vasiyetname ile yapılan kazandırmalar iadeye tabi olmaz. Miras hakkının tamamını alamayan mirasçı, bu kazandırmaların terekeye iadesini ve sonrasında mirasın eşit bölüşümünü talep eder. Denkleştirme davası açabilmek için saklı pay sahibi olmak şart değildir, yasal miras hakkına sahip olmak yeterlidir.

Tenkis davası, hem yasal mirasçılara hem de atanmış mirasçılara karşı açılabilir. Denkleştirmenin konusu sadece sağlar arası kazandırmalar olduğundan, atanmış mirasçıya karşı iade davası açılamaz.

Tenkis ve denkleştirme arasındaki diğer fark ise mirasbırakanın iradesi ve saikidir.  İadeye tabi işlemler, murisin ölmeden önce yasal miras hakkına mahsuben yaptığı veya kanunen böyle sayılan işlemlerdir.  Burada murisin amacı, terekeden mal kaçırmak veya diğer mirasçıların miras haklarını ihlal etmek değildir. 

Eğer ki, murisin sağlığında yaptığı işlem terekeyi azaltma ve (diğer )saklı pay sahibi mirasçılarının bu haklarını ihlal etmek amacını taşıyorsa, işlem tenkis hükümlerine tabi olur. Bu durumda terekeden kaçırılan malın tamamı değil, saklı pay ihlali oranında terekeye dönüşü sağlanabilir. Mirastan mal kaçırmak için yapılan tasarruf muvazaalı bir devir işlemi ise muris muvazaası nedeniyle işlemin iptali sonucunda, malın tamamının terekeye dönüşü sağlanabilir.

Mersin miras hukuku avukatı olarak hizmet veren avukatlık ofisimize, vasiyetname düzenlenmesi, vasiyetnamenin açılması ve tenfizi, vasiyetnameye itiraz, muris muvazaası nedeniyle tapu iptal ve tescil davası, miras bölüşümü davası ve izale-i şuyu gibi miras hukuku davalarında Mersin avukat desteği için ulaşabilirsiniz.

Arslanbuğa Mersin Avukatlık Bürosu tüm faaliyet alanlarımıza buradan ulaşabilirsiniz.